Jesienią 1918 r. w Dąbrowie Górniczej, w podziemnych korytarzach kopalni „Niemce” i „Kazimierz” odbywały się potajemne spotkania górników i ludności Zagłębia Dąbrowskiego. Wszyscy chcieli, aby Polska w końcu odzyskała niepodległość. Musieli jednak działać bardzo ostrożnie, ponieważ w tamtych czasach kraj podzielony był na trzy zabory: austriacki, rosyjski i pruski. Dąbrowa Górnicza była pod okupacją austriacką. Trwała wojna, więc całe Zagłębie Dąbrowskie należało do V Okręgu Polskiej Organizacji Wojskowej, powiązanej z Legionami Polskimi, walczącymi o odzyskanie przez Polskę niepodległości.

Potajemne oddziały spotykały się, planowały i czekały na moment, w którym będą mogły zwrócić wolność dla swojego kraju. 1 listopada 1918 r. nadszedł dzień, w którym na czele z ppor. Władysławem Wąsikiem ludność zagłębiowska zajęła koszary 13. Batalionu Strzelców Polnych. 3 listopada utworzono dwie kompanie strzelców – jedna dowodzona była przez chor. Michała Wieruszewskiego i składała się z legionistów, druga z żołnierzy 13. Batalionu Strzelców Polnych i ochotników z terenów Zagłębia Dąbrowskiego pod dowództwem ppor. Bronisława Rudzińskiego. W tym samym dniu obie kompanie złożyły uroczyste ślubowanie i rozpoczęło się szkolenie z doświadczonymi oficerami. Część dąbrowskich ochotników zorganizowała też oddziały w Będzinie i Grodźcu. Po ponad dwóch miesiącach ciężkiej pracy utworzono dwa bataliony: „Dąbrowa Górnicza” i „Będzin”. Każdy z nich posiadał kompanie strzeleckie, kompanię ciężkich karabinów maszynowych i pluton konny. 27 stycznia 1919 r., utworzony z obu batalionów, 11. Pułk Piechoty Wojska Polskiego otrzymał pierwszy rozkaz. Czy górnicy z Dąbrowy Górniczej, których całe życie opierało się na pracy pod ziemią, mogli przypuszczać, że przyczynią się czynnie do odzyskania przez Polskę niepodległości?

Wystawa, którą Państwo oglądacie, jest podsumowaniem cyklu warsztatów mozaiki artystycznej, zorganizowanych w ramach projektu „Zagłębie Niepodległości”, zrealizowanego z Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022. Każda z prac wykonana została przez inną grupę osób (dzieci, młodzieży i dorosłych) w różnych placówkach Pałacu Kultury Zagłębia. Projekt miał na celu przybliżenie historii 11. Pułku Piechoty Wojska Polskiego II RP, który wywodzi się Dąbrowy Górniczej. Niewiele osób wie, że członkami pułku byli również górnicy, a tajne spotkania odbywały się w dąbrowskich kopalniach.

Wystawa nosi tytuł „Jak górnik został żołnierzem” i taką też historię opowiadają szklane mozaiki. Pokazują kolejno, jak w podziemiach kopalń zawiązywał się sojusz górniczo-wojskowy, gdzie snuto plany i marzenia, aby walczyć z wrogiem oraz jak te marzenia realizowano. Prace przedstawiają nie tylko postaci tak znaczące jak dowódcy kompani czy bohaterowie wojenni, ale przede wszystkim anonimowych żołnierzy i drogę, którą przebyli od chwili, w której zdecydowali się zdjąć mundur górniczy, by wstąpić do wojska, aż do otrzymania munduru wojskowego.

Celem ekspozycji jest zwiększanie świadomości mieszkańców Zagłębia Dąbrowskiego o udziale ich przodków w odzyskaniu przez Polskę niepodległości, dlatego wystawa ma charakter mobilny. Wędrująca wystawa zawita do instytucji kultury, szkół, klubów i świetlic środowiskowych PKZ na terenie Dąbrowy Górniczej, ale będzie można ją znaleźć również w miastach ościennych. Dzisiaj jest tutaj, gdzie zobaczysz ją następnym razem?

Fot. Marek Wesołowski