Na terenie Dąbrowy Górniczej w dzielnicy Strzemieszyce Wielkie, niegdyś samodzielnej miejscowości, obecnie jednej z zielonych, peryferyjnych dzielnic miasta, znajduje się chroniony prawnie rezerwat przyrody o nazwie „Wywierzyska”. Jest to unikatowe miejsce pod względem przyrodniczym, na skalę ogólnokrajową o czym nie wszyscy wiedzą.

Kompleks przyrodniczy „Wywierzyska” został oficjalnie utworzony w 1966 roku., łącznie obejmuje około 1.4 hektara powierzchni. Wywierzysko to bijące źródła z których wypływa krystalicznie czysta woda o strukturze wapniowo-magnesowej. Źródło to jest bardzo zasobne w wodę, która wybija z głębin ziemskich. Wypływa z niego strumień, który po kilku kilometrach wpada do rzeczki Rakówki, a ta z kolei łączy się z pobliskim Bobrkiem. Wywierzyska w Strzemieszycach Wielkich zostały objęte ochroną ze względu na bogatą florę źródliskową, znajdują się tam rośliny występujące jedynie w krystalicznie czystych wodach wapniowo-magnezowych. Warto tutaj podkreślić, że jest to również naturalne tarlisko pstrąga potokowego, nie spotykanego poza tym miejscem na terenie Wyżyny Śląskiej. Ponad to w krystalicznie czystej wodzie żyje bardzo wiele osobliwych i unikatowych stworzeń zarówno flory jak i fauny: są to różnego rodzaj skorupiaki, oślizgłe płazińce, mięczaki a także rośliny charakterystyczne dla górskich potoków. Jednak największe wrażenie dla oka turysty niewątpliwie robią niemal oswojone z ludźmi pstrągi potokowe, mające w tych źródliskowych  stawach swe naturalne tarlisko, przepływają one okazale tuż przy brzegu i niewiele robią sobie z obecności zwiedzających spacerowiczów.

Niewątpliwie bardzo ciekawą informacją jest fakt, iż źródła wywierzysk są bardzo wydajne, mianowicie wybijają one ok. 50 litrów wody na jedną sekundę, a leżą na wysokości 290 m. n.p.m. co jest niespotykanym i unikatowym zjawiskiem z punktu widzenia geologicznego. Należy przy tym dodać, że obszar ich zasilania nie jest ustalony, tak więc do tej pory jest to miejsce zasługujące na uwagę naukowców a także wzbudzające szacunek wśród przyrodników, badaczy i geologów.

Jak podają źródła historyczne regionu Zagłębia Dąbrowskiego na terenie Wywierzysk funkcjonowała w XIX w. tzw. płuczka galmanu „Strzemeska” ,której zabudowania według dokumentów archiwalnych zlokalizowane były przy trakcie prowadzącym z Dąbrowy, przez Sławków do Olkusza. Galman to górnicze określenie utlenionych rud cynku, a wspomniana płuczka znajdująca się w Strzemieszycach przy Wywierzyskach to nic innego jak ówczesny zakład wzbogacania rud. Tak jest to opisywane w materiałach archiwalnych: „…przy trakcie bitym z Dąbrowy do Olkusza. Oddalone od kopalni Anna o 2 wiorsty, od Sławkowa wiorst 4. Założona została przy źródłach wód sączących się ze stopy góry Kawiej, które w tem miejscu tworzą stawiki…”.

Początkowo w płuczce przemywano galman z kopalń „Anna”, „Leonidas”, „Józef”, „Jerzy” i „Ulisses”, a po wybudowaniu innych tego typu zakładów płuczka ta obsługiwała tylko kopalnie „Anna” i „Leonidas”. Z inwentarza spłuczki, sporządzonego w 1835 r. można się dowiedzieć, że składała się ona z murowanego domu sztygara oraz drewnianego budynku samej płuczki, w którym znajdowały się „skrzynie dubeltowe” do płukania galmanu, do tego tzw. półskrzynki do nasypywania galmanu, rynny z tarcic przez które woda z pobliskiego stawiku płynęła, rury drewniane, upust o dwóch stawidłach oraz rynsztok brukowany z trzech stron mieszkania. Oprócz skrzyń, w których płukano duże kawałki rudy zakład ten posiadał też tzw. „przeciery”, w których płukano miał galmanowy używając drucianych sit. Płuczkę „Strzemeską” zamknięto w 1893 r. Później teren ten znacznie przekształcono w związku z regulacją stawów i budową alejek parkowych, dlatego po dawnym zakładzie wzbogacania galmanu nie pozostały już żadne ślady.
(Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Strzemieszyce_Wielkie)

Obecnie na terenie Parku – rezerwatu Wywierzyska, znajduje się dosyć duży plac zabaw z rozmaitymi atrakcjami dla najmłodszych.

Tekst i zdjęcia: Rafał Słowiak