Lutosławski o Spisaku — „wspaniałym artyście, kryształowym człowieku, niezrównanym przyjacielu”

„Trudno— niezwykle trudno znaleźć słowa, aby mówić o tym, co prawdziwie piękne, wzbudzające podziw i przywiązanie. Dlatego drży mi ręka, gdy mam pisać o Michale Spisaku (…)”. Tak swoje wspomnienie o Michale Spisaku rozpoczął Witold Lutosławski. Napisał je zaraz po śmierci artysty w 1965 roku, a przedrukowano je na łamach „Ruchu Muzycznego” (1965, nr 14, s. 6).

Witold Lutosławski urodził się w 1913 roku— był kompozytorem, pianistą i dyrygentem. Lata wojny spędził w stolicy, gdzie w czasie hitlerowskiej okupacji grywał w kawiarniach oraz udzielał prywatnych, tajnych koncertów w domach, razem ze skrzypaczką Eugenią Umińską. Związany z warszawskim ośrodkiem muzycznym, absolwent konwersatorium warszawskiego od początku był związany z Międzynarodowym Festiwalem Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień”, której w latach 60. przewodniczył. Był też najczęściej grywanym polskim kompozytorem (aż 49 razy!), którego uhonorowano nawet wieczorem autorskim (1973).

Od 1990 roku odbywa się Międzynarodowy Konkurs Kompozytorski  jego imienia, organizowany przez Filharmonię Narodową. Jest zaliczany do wąskiego grona najwybitniejszych polskich twórców muzyki XX wieku,  a nawet— obok Chopina i Szymanowskiego— do grona najwybitniejszych kompozytorów wszechczasów!

Choć najbardziej reprezentatywne dla repertuaru Lutosławskiego są utwory orkiestrowe, to ma on także na swoim koncie liczne utwory taneczne, które tworzył w latach 50. ubiegłego stulecia pod pseudonimem „Derwid”. Za namową Władysława Szpilmana podjął się napisania ponad 35 piosenek— fokstrotów, walców i tang, które wykonywali znani artyści polskiej sceny muzycznej tego okresu, m.in. Kalina Jędrusik— szwagierka Lutosławskiego (Witold Lutosławski ożenił się z Marią Danutą Dygat, siostrą Stanisława Dygata, za którego wyszła Jędrusik).

Spisak i Lutosławski poznali się prawdopodobnie jeszcze przed wojną, która przerwała ich kontakty na kilka lat. Ponownie spotkali się w 1946 roku we Francji, gdzie Spisak od dawna mieszkał i na dobre się już zadomowił. Po raz kolejny wybrzmiewa opinia, że dom Spisaków gościł wielu i dla wielu był ważnym miejscem na mapie Paryża.

„Znalazłem się wtedy w Paryżu i od razu poczułem, że Michał Spisak jest w tym mieście prawdziwym gospodarzem domu dla wszystkich przyjeżdżających z Polski kolegów i przyjaciół. Czuł się w obowiązku służenia im pomocą i radą, czyniąc to zawsze z zupełną prostotą, jakby ten obowiązek był dla niego zupełnie oczywisty.”

Lutosławski spędził w Paryżu niewiele ponad miesiąc i tyle wystarczyło, aby pomiędzy nim a Spisakiem powstała więź, która wkrótce przerodziła się „w prawdziwą i bardzo bliską przyjaźń”. We wspomnieniach przyjaciela dominuje przekonanie o wyjątkowości Spisaka i o jego niezwykłym podejściu do życia, które okupione było chorobą i cierpieniem. Spisak fascynował nie tylko swoim ogromnym talentem i muzyką, którą tworzył. Zachwycająca była także jego osobowość i to, że nawet w obliczu śmierci, kiedy musiał porzucić komponowanie, był gotów na dawanie pokrzepienia innym poprzez rozmowę, uśmiech, swój czas. Wspaniały artysta, kryształowy człowiek, niezrównany przyjaciel— pisał o nim Lutosławski.

„Nie straciliśmy Michała Spisaka — kompozytora. Jego muzyka żyje w programach koncertowych i przemawia do serc tysięcy słuchaczy. Ale Michała Spisaka— człowieka i przyjaciela straciliśmy na zawsze. Nikt nam nie zastąpi tej wspaniałej postaci, o której będziemy zawsze myśleli i mówili z najwyższą czcią.”

Do wspomnień Witolda Lutosławskiego nawiążą artyści podczas nastrojowego wieczoru muzyczno- literackiego pt. „Kochani Moi!” a także przy okazji wystawy poświęconej Michałowi Spisakowi i jego przyjaciołom związanym z Międzynarodowym Festiwalem Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień”.

Tekst: Agnieszka Czarnik

opracowano na podstawie: Michał Spisak 1914-1965, L. Markiewicz, Muzeum Miejskie „Sztygarka”, Dąbrowa Górnicza, 2005; https://ninateka.pl; 
https://culture.pl/pl/tworca/witold-lutoslawski